Gdyby nie zmiana granic byłby to pewnie najbardziej znany pomnik Adama Mickiewicza zostawiający w tyle Mickiewicza na Krakowskim Przedmieściu i Rynku Głównym w Krakowie czy Mickiewicza z Poznania. Kolumna i pomnik Adama Mickiewicza we Lwowie to jedno z najpiękniejszych na świecie upamiętnień poety. Oto historia budowy najsłynniejszego pomnika we Lwowie.
Na kresowym terytoriom pozostało przynajmniej 20 pomników Adama Mickiewicza w tym na przykład pomnik w Truskawcu. Mogło być ich jeszcze więcej, gdyby nie chociażby wyburzenie pomnika Adama Mickiewicza w centrum Tarnopola. Wszystkie mają jedną wspólną cechę – prawie nikt o nich nie pamięta.
Niestety, jeśli wpiszemy w wyszukiwarkę Google frazę “pomnik Adama Mickiewicza” to odesłani zostaniemy tylko do informacji o pomniku w Krakowie, Warszawie czy Złotowie. Jest o czym pamiętać – pomnik we Lwowie był nie tylko wyrazem patriotyzmu świętującym 100. rocznicę urodzin poety ale też jedną z najnowocześniejszych konstrukcji w ówczesnych czasach.
Plan budowy pomnika Adama Mickiewicza we Lwowie
Pomysł budowy pomnika Adama Mickiewicza we Lwowie zrodził się na rok przed 100. urodzinami wieszcza. W 14 listopada 1897 roku roku zawiązał się komitet budowy. Początkowo sprawa wyglądała na niemożliwą do zrealizowania. “Pieniędzy nie zbierzemy, miasto skompromitujemy” – martwiono się na pierwszym posiedzeniu komitetu. Jak już wiemy – sprawę udało się pociągnąć aż do szczęśliwego końca pod przewodnictwem profesora dra Ludwika Ćwiklińskiego. Zgodnie z wytycznymi Adama Krechowieckiego wygłoszonymi na posiedzeniu komitetu w dniu 11 lutego 1898 roku pomnik miał być kolumną. Niedługo później ogłoszono konkurs na projekt monumentu składającego się więc z kolumny i rzeźby poety.
Pomnik powinien mieć wysokość co najmniej 20 metrów, ma być wykonany z materiału, który wytrzyma wszystkie zmiany naszego klimatu, bądź z czerwonego lub szarego granitu, który komitet zapewni artyście. Koszt pomnika nie powinien przekraczać 60.000 złotych reńskich, wliczając materiał, który dostarczy komitet – czytamy w ogłoszeniu konkursowym
Na konkurs wpłynęło 28 projektów z kraju i ze świata. Każdy z projektów wystawiono w pałacu sztuki, a ostateczną decyzję podjęło jury złożone z Cypriana Godebskiego, Piusa Welońskiego, Stanisława Lewandowskiego, Piotra Wójtowicza, Juliusza Makarewicza, Jana Styki, Zygmunta Gorgolewskiego, Juliusza Hochbergera, Juliana Zachariewicza, Ludwika Ćwiklińskiego, Adama Krechowieciego i Romana Piłata. 10 grudnia 1889 roku gremium przyznało pierwszą nagrodę słynnemu rzeźbiarzowi tworzącemu we Lwowie – Antoniemu Popielowi. Na drugim miejscu znalazł się projekt Jana Zawiejskiego, a na trzecim Wacława Szymanowskiego.
Pomnik krakowski kosztował tyle mozołów, trudów i pracy, a wywołał tak bardzo wiele krytyk, że nikt nie miał odwagi rozpoczynać czegoś podobnego i u nas” – relacjonowała Gazeta Lwowska z 30 października 1904 roku
Długo spierano się o miejsce w którym powinien stanąć pomnik wieszcza. Pod uwagę brano trzy lokalizacje: Plac Mariacki, Wały Hetmańskie oraz ul. 3 Maja przy placu przed Sejmem Krajowym. Każda z nich była problematyczna – na pl. Mariackim stała już rzeźba Najświętszej Maryi Panny, pod Wałami Hetmańskimi utrudnieniem była przepływająca rzeka, a plac przed Sejmem został już zajęty. Ostatecznie wybrano pierwszą opcję wiążącą się z przeniesieniem figury na co zgodę wyraził ogłoszony świętym arcybiskup Józef Bilczewski.
Do zbiórki środków na realizację projektu włączyły się miejskie instytucje takie jak Teatr Skarbkowski czy firma cukiernicza Jan Hoflingera. Datki złożyli członkowie komitetu budowy, sprzedawano cegiełki na budowę pomnika, a także prowadzono zbiórkę wśród mieszkańców miasta. Ostatecznie z budową na Pl. Mariackim ruszono pod koniec 1903 roku.
Budowa pomnika Adama Mickiewicza we Lwowie
Realizowane z rozmachem przedsięwzięcie było w dużej mierze przełomowe. Z Włoch przetransportowano materiał budulcowy, którego obróbką zajęła się firma Schimserowej. W fabryce Teodora Srepka w Wiedniu przygotowano odlewy Adama Mickiewicza, Geniusza, Znicza i tarczy herbowej wykonane z brązu. Do przygotowania fundamentów na Pl. Mariackim wynajęto słynny lwowski duet architektów Alfreda Zachariewicza i Józefa Sosnowskiego. Nie było to łatwym zadaniem.
Ze względu na przepływającą pod ziemią rzekę wzmocniono teren za pomocą 13 żelbetonowych 8 metrowych palach wbitych w ziemię czyli tzw. system pilotów Hennebicquea. Budowa pomnika wymagała użycia wind. Robotnicy pracowali nawet na wysokości 18 metrów. 12 października 1904 roku na kolumnie postawiono rzeźbę wieszcza mierzącą 3,3 metra, dzień później ustawiono znicz na szczycie kolumny, a 14 października na miejscu zamontowana została figura geniusza. Tym samym pomnik był już właściwie gotowy. Decyzję o oficjalnej dacie odsłonięcia podjęto w czwartek 6 października 1904 roku. Uroczystość zapowiedziano na ostatnią niedzielę października – 30.10.1904.
Odsłonięcie pomnika Adama Mickiewicza we Lwowie
Oficjalne odsłonięcie pomnika Adama Mickiewicza w sercu Lwowa było wielką demonstracją patriotyczną i gigantycznym wydarzeniem. Jeszcze przed datą odsłonięcia z Paryża do Lwowa przybył działacz niepodległościowy, najstarszy syn wieszcza – Władysław Mickiewicz. Mickiewicz uczestniczył w obchodzie mickiewiczowskim w żeńskiej i w męskiej szkole im. Adama Mickiewicza, zwiedził budynek sejmowy, Muzeum Przemysłowe i wystawę Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych, zjadł obiad z wybitnym profesorem Antonim Małeckim, oglądał spektakl w Hotelu Żorża i zjadł obiad z prezydentem miasta. Następnego dnia rozpoczynały się uroczystości samego odsłonięcia pomnika, towarzyszyło im nawet nabożeństwo w… archikatedrze ormiańskiej.
Uroczystości 30 października rozpoczęły się o 10 rano mszą w katedrze celebrowaną przez arcybiskupa Bilczewskiego, następnie sprzed ołtarza wyruszył pochód ku nowej kolumnie. Część główną rozpoczęto równo, gdy zegar ratusza wskazał godzinę 12:00 od występu chóru złożonego z 150 członków. Po chwili na przemowy odsłonięto pomnik. Później ruszył biało-czerwony pochód delegacji w którym wzięły udział m.in. konny oddział Sokoła, strażacy, studenci, przedstawiciele uczelni z całego kraju, przedstawiciele najróżniejszych organizacji, redakcji lwowskich i krajowych gazet, teatrów czy orkiestry. Ze Lwowa i nie tylko.
To nie była chwila – to była suma całych lat przygotowań, to było uwieńczenie zabiegów niestrudzonych, do których zaprzągnięto cały naród. I z jednej jeszcze przyczyny – to nie była chwila. Bo chwile nastają i giną – jak wątłe ścianki wzniesione dłonią czasu między przeszłością a przyszłością i walące się zaraz, zaledwie powstały. To czego uczestnikami byliśmy ścieli się w przyszłość pomostem nieskruszonym. To nie rozwieje się, jak chwila i nie pójdzie w niepamięć – relacjonowała Gazeta Lwowska z 1 listopada 1904 roku
W sumie aż 87 delegacji przez 2 godziny maszerowało by złożyć wieńce pod pomnikiem poety. Złożono ich aż 200. Na uroczystości do Lwowa przyjechało kilkanaście tysięcy osób z całego kraju. Po oficjalnej części urządzono bankiet w kasynie miejskim, o 16 zorganizowano na Rynku pochód uczniów i nauczycieli z lwowskich szkół miejskich. W teatrze odegrano Konfederatów Barskich i Widma. Na zakończenie uroczystości przygotowano bankiet w Ratuszu.
Uroczystość była wzruszająca. Szkoły, cechy szły w pochodzie w nadzwyczajnym porządku. W każdym oknie miasta wystawione są portrety naszego ojca. Napływ publiczności był ogromny. Był to olbrzymi pochód wszystkich cechów, stowarzyszeń młodzieży, chłopów, miast Polski pod jarzmem rosyjskim i pruskim, “nie podamy nazwisk -tych ostatnich – pisały dzienniki – żeby ich nie narazić” – wspominał w swoim pamiętniku Władysław Mickiewicz
W przeciwieństwie do pomników Jana III Sobieskiego, Franciszka Smolki czy Aleksandra Fredry, pomnik Adama Mickiewicza wciąż stoi na miejscu. W Polsce pod zaborami pomnik Adama Mickiewicza we Lwowie był jednym z najważniejszych patriotycznych miejsc we Lwowie. W wolnej Polsce upamiętniano pod nim nieznanych żołnierzy, a także przeprowadzono pod nim widoczną poniżej część uroczystości nadania orderu Virtuti Militari dla miasta Lwowa, odbywały się przy nim defilady odbierane m.in. przez Piłsudskiego.
W czasach sowieckich próbowano przeinaczyć historię zakłamując nazwisko autora pomnika, a składających pod nim kwiaty patriotów czekały represje. Dziś wciąż pomnik Adama Mickiewicza jest ważnym miejscem dla Polaków. Pod pomnikiem regularnie składane są kwiaty przy okazji większych świąt państwowych czy przyjazdu delegacji przedstawicieli parlamentu i polskich organizacji, a także licznych rzeszy turystów. W 2006 roku z pieniędzy zebranych w Polsce przeprowadzono remont kolumny i pomnika we Lwowie. Przy okazji remontu pomnik podświetlono.
Przyglądając się pomnikowi Adama Mickiewicza we Lwowie warto zwrócić uwagą na… bose stopy Geniusza wznoszącego się nad postacią wieszcza.
Polecamy również: