Powojenna zmiana polskich granic sprawiła, że za nową granicą pozostało wiele miejsc i zabytków niezwykle ważnych w historii Polski. Jakie polskie zamki i twierdze pozostały na Kresach Wschodnich? Przyglądamy się jakie zamki zostały na Ukrainie, jakie zamki na Białorusi oraz jakie warto zwiedzić na Litwie. Oto subiektywny przegląd 10 najciekawszych zamków i pałacy poza polskimi granicami, które warto zobaczyć i zwiedzić.
Zamek w Nieświeżu (Białoruś)
Historia Nieświeża rozpoczyna się w 1446 gdy Kazimierz Jagiellończyk przekazał miasteczko Mikołajowi Niemirowiczowi ale budowę omawianego zamku rozpoczął dopiero Mikołaj Krzysztof Radziwiłł w 1582 roku. Renesansowo-barokowa twierdza wzniesiona według projektu Jana Bernardoniego została ukończona w 1604 roku chociaż później wielokrotnie ją modyfikowano.
Dramatycznym okresem w historii Nieświeża był okres Konfederacji Barskiej gdy posiadłość zajęli Rosjanie. Rozkradziono zbiory Radziwiłłów, wywieziono je do Petersburga oraz podzielono między rosyjską szlachtę. Pod koniec XIX wieku kompleks odzyskali Radziwiłłowie i pod wodzą Antoniego Radziwiłła rozpoczęła się restauracja budowli. W tym okresie dobudowano tu również park w angielskim stylu. Budowla ucierpiała podczas I wojny światowej. W 20-leciu międzywojennym udało się przywrócić dawny blask i w historii zamku zapisał się przyjazd Józefa Piłsudskiego. Zamek zrujnowała II wojna światowa. Po wojnie i zmianie polskich granic zamek pozostał pod zarządem BSRR i urządzono w nim sanatorium, a wnętrza zdewastowano. Od 1997 roku rozpoczęła się rekonstrukcja zamku. W 2002 roku część malowniczo położonej konstrukcji strawił pożar, a w 2008 roku Białoruś zniszczyła fragment budowli. Na szczęście konstrukcja znajduje się w dość dobrym stanie, a na zamku działa również 3-gwiazdkowy hotel. Cena pobytu to około 230 zł za noc. Bilet na zwiedzanie zamku w Nieświeżu kosztuje 30 złotych.
Twierdza w Kamieńcu Podolskim (Ukraina)
Twierdza w Kamieńcu Podolskim jest bez wątpienia jednym z najważniejszych zabytków pozostających poza granicami Polski. Zwana Bramą do Polski, przedmurzem chrześcijaństwa, miastem niezwyciężonym. Twierdza w Kamieńcu Podolskim to nie tylko sam Stary Zamek ale również zespół wyjątkowych baszt i bram, Nowy Zamek wzniesiony za czasów Zygmunta III Wazy oraz przepiękny Most Turecki w 2000 roku wpisany na listę Worlds Monuments Watch jako jeden ze 100 cennych światowych zabytków zagrożonych zniszczeniem.
Malowniczo położona twierdza nad Smotryczem znajduje się około 300 kilometrów od Lwowa. W miejscowości warto zwiedzić również Stare Miasto na wschód od Starego Zamku, a także zwrócić uwagę na wyjątkowy Ratusz Polski, katedrę śś. Piotra i Pawła, klasztor Dominikanów i kościół św. Mikołaja i kościół Trynitarzy pw. Świętej Trójcy. W miejscowości znajduje się również łuk triumfalny Stanisława Augustra. Cena zwiedzania zamku w Kamieńcu Podolskim nie jest wysoka. Zwiedzanie Starego Zamku kosztuje 60 UAH (8,80 zł), Polskiego Ratusza 25 UAH (3,65 zł), a pozostałych oddziałów takich jak galeria sztuki i wystawy to odpowiednio 25, 15 i 10 UAH. Bilety na większość atrakcji w Kamieńcu Podolskim zamkną się więc w kwocie 18,25 zł od osoby. Nie ma to jak ceny na Ukrainie.
Zamek w Łucku (Ukraina)
Kolejny ciekawy i ważny zamek na liście znajduje się w Łucku na Wołyniu. Pierwsze umocnienia drewniano-ziemne pojawiły się tu w XI wieku, później zamek rozbudował książę Lubart, książę Witold i Świdrygiełło. W 1429 roku na zamku miał miejsce Zjazd łucki – na zamek przybył Władysław Jagiełło oraz grupa wielu władców europejskich w tym król Danii, Niemiec, książę Moskwy czy wielki mistrz krzyżacki. W Łucku debatowano nad zagrożeniem ze strony Imperium Osmańskiego
W 1437 roku zamek przekazany został Królestwu Polskiemu i następowała jego dalsza przebudowa i rozbudowa. Zamek przez lata był siedzibą władz świeckich i kościelnych. Największym dramatem dla zamku był pożar w Łucku w 1845 roku po którym jako materiału budulcowego używano kamienia z zamkowych murów, jednak zadanie to okazało się trudne w zrealizowaniu i obiekt zostawiono ostateczne w spokoju. W 20-leciu międzywojennym przeznaczono duże środki na restaurację zamku i działało tu Muzeum Wołyńskie. Wiele polskich zamków i pałaców na Ukrainie znajduje się w opłakanym stanie, ale nie ten w Łucku. W dobrym stanie zachowane są zamkowe mury i wieże, na dziedzińcu działa Muzeum Książki, znajduje się tu też muzeum dzwonów, a widok zamku umieszczono na ukraińskim banknocie 200 UAH. Na zamku często organizowane są najróżniejsze wydarzenia i koncerty. Cena za zwiedzanie to symboliczne 10 UAH.
Zamek w Zbarażu (Ukraina)
Trzeba powiedzieć sobie szczerze, że na Kresach jest więcej budowli bardziej atrakcyjnych od zamku w Zbarażu ale trafia on na listę ze względu na bohaterską Obronę Zbaraża w czasie powstania zbuntowanego Chmielnickiego w dniach od 10 lipca do 22 sierpnia 1649 roku. Zbaraż obroniła 9-tysięczna załoga pod wodą Jeremiego Wiśniowieckiego oraz dowódców Firleja, Lanckorońskiego i Ostróga stawiająca czoło siłom liczącym 70 tysięcy Kozaków i 40 tysiącom Tatarów pod wodzą Bogdana Chmielnickiego i Islama III Gireja . Na zamku znajdował się wówczas również brat króla Jana – Marek Sobieski. Oblężoną załogę twierdzy, która dzielnie broniła się przez długie tygodnie miała uratować odsiecz armii dowodzonej przez króla Jana Kazimierza. Odsiecz nie przynosiła sukcesu i doprowadziła do podpisania, niestety niekorzystnej dla Rzeczpospolitej, ugody zborowskiej. Polacy stracili 3-4 tysiące osób, atakujący odnotowali straty w wysokości 8-18 tysięcy.
Kompleks pałacowo-zamkowy wzniesiony w 1626 roku dla Jerzego i Krzysztofa Zbaraskiego. Później przechodził z rąk do rąk i był własnością m.in. Potockich i Lubomirskich. W 1914 roku posiadłość mocno zniszczyli Rosjanie, część zamku zniszczono po stalinowskiej zmianie granic. To co zostało, a zwłaszcza część ocalałych wnętrz – co bardzo nietypowe jak na Ukrainę – znajduje się w całkiem dobrym stanie.
Stary i Nowy Zamek w Grodnie (Białoruś)
Kolejne miejsce nie tylko malowniczo położone ale również o ważnym znaczeniu historycznym. To w tym miejscu na Starym Zamku zmarł w 1492 roku Kazimierz Jagiellończyk, a w 1586 roku Stefan Batory. Na miejscu spalonego w 1398 roku grodu zamek gotycki wzniesiono na polecenie księcia Witolda, zaatakowany później przez Krzyżaków. Potem za czasów wojny z Moskwą pod wodzą Stefana Batorego zamek w Grodnie przeżył drugą młodość. Jako główna baza polskiego króla został wzmocniony, doposażony i przebudowany w stylu renesansowym. W czasach Jana III Sobieskiego Stary Zamek w Grodnie był siedzibą Sejmu.
W latach 1737-1742 w Grodnie wzniesiono Nowy Zamek będący w istocie królewskim pałacem. W czasie II RP działał w nim szpital, a sam zamek został zniszczony przez bombardowanie niemieckie w 1941 roku. Zabytek odbudowano, niestety w socrealistycznym stylu, chociaż zachowując trochę z oryginalnego wyglądu. Stary Zamek w czasach II RP był muzeum zorganizowanym z inicjatywy Józefa Jodkowskiego. Dziś w obydwu obiektach działa muzeum w którym podziwiać można m.in. testament Tadeusza Kościuszki. Zwiedzanie położonego nad Niemnem Starego Zamku kosztuje 6.20 GBN (13,60 zł), a koszt wstępu na Nowy Zamek to w sumie 6 BYN za wystawy stałe i czasowe (13,20 zł).
Zamek w Trokach (Litwa)
Zamek w Trokach znajdujący się na wyspie na jeziorze Galwe obecnie na terytorium Litwy jest jednym z najpiękniej położonych zamków w zestawieniu. Twierdza w której 27 października 1430 roku zmarł książę Witold, pomysłodawca budowy zamku w latach 1404-1408, odegrała sporą rolę podczas wojny z Krzyżakami. W czasie panowania Zygmunta Starego i Zygmunta Augusta zamek w Trokach utracił w znacznej części znaczenie obronne i miał został przebudowany jako renesansowa rezydencja, którą zniszczono w czasie wojny z Moskwą.
Próby odbudowania zniszczonego zamku podejmowano od XIX wieku ale dopiero w 1905 roku carskie władze zabezpieczyły ruiny i rozpoczęły powolną restaurację. W okresie wolnej Polski pracom przewodził Stanisław Lorentz, który nie planował odbudowy konstrukcji ze względu na brak źródeł dobrze przedstawiających oryginalny wygląd. Później od 1936 roku pracami kierował Ksawery Piwocki, a następnie Witold Kieszkowski, którzy dążyli do odbudowy zamku. Po zmianie granic prace kontynuowała Litwa. Odbudowano mury, wieżę, dolny zamek, odrestaurowano baszty. Dziś odbudowana konstrukcja w stylu gotyckim jest miejscem w którym działa muzeum. Zwiedzanie zamku w Trokach kosztuje 8 EUR. Na zamku często odbywają się wydarzenia w stylu rekonstrukcji historycznych, a na jeziorze zawody wioślarskie
Zamek w Birżach (Litwa)
Pora na nieco mniej znane miejsce – zespół pałacowo-zamkowy w Birżach na Litwie. Na miejscu istniejących wcześniej zabudowań pałac-fortecę wzniesiono w latach 1638-1640 na zlecenie Janusza Radziwiłła. Konstrukcja przeszła następnie w ręce Bogusława Radziwiłła, córki Ludwiki Karoliny, a następnie jej córki. W 1701 roku doszło tu do spotkania Augusta II Mocnego z carem Piotrem I.
W 1704 roku podczas wojny ze Szwecją zabudowania zległy zniszczeniu, a następnie porzucone uległy dalszym zniszczeniom. Zamek powrócił w ręce Radziwiłłów, którzy szybko utracili go gdy zrabowały go rosyjskie władze zaborcze. Posiadłość została odkupiona przez Tyszkiewiczów lecz do czasów II wojny światowej nie znajdowała się w zbyt dobrym stanie. Remont przeprowadziły tu władze litewskie w latach 1978-1985. Malowniczo położony pałac nad brzegiem jeziora Szyrwena dostępny jest do zwiedzania. Bilet kosztuje 3 EUR
Zamek w Chocimiu (Ukraina)
Historia zamku w Chocimiu sięga czasów Daniela Halickiego, który wzniósł tu prowizoryczne umocnienia drewniane z fosą. Murowany zamek pojawił się dopiero za czasów mołdawskich książąt. W 1538 roku wielokrotnie rozbudowywaną twierdzę w Chocimiu zajęły polskie wojska pod wodzą Jana Tarnowskiego. Polacy wysadzili zamkowe wierze i podkopali zamkowe mury. W 1563 roku Polacy utracili kontrolę nad zamkiem na rzecz Dymitra Wiśniowieckiego. W przeciwieństwie do większości wymienionych tu zamków ten wielokrotnie zmieniał właścicieli, ale wymieniamy go przede wszystkim przez pamiętną bitwę z 1621 roku.
Twierdza przechodziła z rąk do rąk. W 1600 roku z polskim poparciem zajmował ją Piotr Mohyła były mołdawski władca. Następnie po krótkim epizodzie polskiej kontroli zamek wszedł pod panowanie mołdawsko-tureckie, by następnie w 1621 roku pod wodzą Jana Chodkiewicza rozgromić tu siły Osmana II. Później twierdzę zajmował Chmielnicki, a 11 listopada 1673 roku siły Jana Sobieskiego rozgromiły tu wojska Imperium Osmańskiego. Ostatecznie zamek wszedł w mołdawskie, a następnie tureckie ręce. Po I wojnie światowej zamek znajdował się na terenach Rumunii. Obecnie na terenach Ukrainy.
Szukacie informacji o tym jaka rzeka przepływa przez Chocim? Odpowiadamy: rzeka w Chocimiu to Dniestr.
Zamek w Olesku
Długo zastanawialiśmy się czy w zestawieniu powinien pojawić się Zamek w Złoczowie czy Zamek w Olesku. Stanęło na Olesko z dwóch powodów. Po pierwsze od strony Oleska znacznie łatwiej dojechać ze Lwowa do Zamku w Podhorcach bowiem po tragicznej ukraińskiej drodze jedzie się tylko parę kilometrów w porównaniu do kilkudziesięciu kilometrów tragicznej drogi od strony Złoczowa. Po drugie 17 sierpnia 1629 roku to właśnie w jednej z komnat tego zamku na świat przyszedł król Jan III Sobieski. Pierwsza wzmianka o umocnieniach w Olesku pochodzi z 1327 roku. W 1432 roku zamek zdobył Władysław Jagiełło i oddał go Janowi z Sienna. W 1511 roku posiadłość przechodzi w ręce Herbutów i Kamienieckich ale nie cieszą się oni nią zbyt długo bowiem już rok później zamek niszczą Tatarzy. W 1605 roku zarządcą zamku jest Jan Daniłowicz wojewoda ruski, ojciec żony Jakuba Sobieskiego. W 1629 roku na zamku przyszłego króla rodzi Teofilia Sobieska, która już w 1637 roku wraz z mężem staje się właścicielem zamku.
W kwietniu 1678 roku zamek odwiedza miejsce swoich urodzin, a jego żona przeznacza znaczne fundusze na doprowadzenie zamku do porządnego stanu. W 1719 roku syn Jana III Sobieskiego sprzedaje posiadłość Stanisławowi Rzewuskiemu, później zarządza nim jego syn Seweryn, a następnie jego młodszy brat Wacław posiadający również nieodległy zamek w Podhorcach. Podobnie jak i Podhorce w czasach I wojny i zaraz po niej zostaje zniszczony zarówno przez siły rosyjskie jak i ukraińskie. Po II wojnie znajdujący się w opłakanym stanie zamek przechodzi remont w 1975 roku. Jak na ukraińskie standardy do dziś znajduje się w dość dobrym stanie.
Zamek w Podhorcach (Ukraina)
Zwany Wersalem Wschodu Zamek w Podhorcach niedaleko Lwowa jest miejscem dobrze znanym czytelnikom bloga. Kompleks pałacowo-zamkowy został wzniesiony na polecenie Stanisława Koniecpolskiego w 1640 roku. Później wszedł w ręce Rzewuskich, a za sprawą Wacława Rzewuskiego w 1763 roku przy drodze do pałacu stanął przepiękny kościół oddany do użytku zakonowi Kapucynów z pobliskiego Oleska.
Już w czasach przed I wojną światową i w okresie międzywojennym działało tu wspaniałe prywatne muzeum Sanguszków. Niestety, nie wszystkie eksponaty udało się uratować prawowitym właścicielom. Po wojnie zamek przerobiony na szpital gruźliczy rozkradziono, a później spalony przez długi okres pozostawał bez dachu. Wnętrza zamku są zdewastowane, a sam obiekt znajduje się na liście World Monument Watch jako jeden ze 100 bezcennych zabytków zagrożonych zniszczeniem. Więcej informacji w naszym obszernym artykule o Zamku w Podhorcach. Warto też zobaczyć jak wnętrza Zamku w Podhorcach wyglądały przed II wojną światową.
Polecamy również: