Nie ma chyba osoby odwiedzającej Lwów, która nie wie o istnieniu kolumny Adama Mickiewicza. Wiele osób kojarzy też zachowany we Lwowie pomnik Jana Kilińskiego czy Bartosza Głowackiego. Niewiele osób pamięta o jeszcze jednej ważnej pamiątce. Mało kto dociera na Kleparów na Górę Stracenia. Stoi tu pomnik poświęcony pamięci powstańców Teofila Wiśniowskiego i Józefa Kapuścińskiego – pomnik Wiśniowskiego i Kapuścińskiego we Lwowie.
Góra Stracenia w przedwojennym Lwowie znana szeroko jako Góra Teofila Wiśniowskiego to wzniesienie położone w północno-zachodniej części Lwowa. Wzgórze Roztocza Wschodniego sięga wysokości 339 metrów nad poziomem morza. Od wieków na szczycie góry znajdowała się szubienica, a z samego wzniesienia roztaczał się prześliczny widok na miasto.
Miejsce owiane zostało jeszcze gorszą sławą 31 lipca 1847 roku. Tego dnia na Górze Stracenia powieszono dwóch polskich powstańców – Teofila Wiśniowskiego i Józefa Kapuścińskiego.
Teofil Wiśniowski kojarzony może być ze zwycięską bitwą z austriackimi huzarami z 21 lutego 1846 roku. Kapuściński działał w Pilźnie gdzie kierować miał atakiem na burmistrza Kaspra Markla. Obydwaj panowie zostali skazani przez austriacki sąd i powieszeni na Górze Stracenia.
Więzieni przez Austrję i schwytani na terenie Galicji przestępcy polityczni, zanim zapadł wyrok i wywieziono zasądzonych do twierdz Spielbergu i Kufsteinu, przybwali w okresie śledztwa i rozprawy w więzieniu zwanem Pokarmelickim, przerobionem z klasztoru o.o. Karmelitów przy dzisiejszej ul. Batorego – informuje Łucja Cherewiczowa Muzeum historyczne Lwowa: przewodnik po zbiorach w publikacji z 1936 roku
Ciała powstańców wrzucono do dołów z wapnem. Od momentu zabicia powstańców lwowskie wzniesienie stało się symbolicznym miejscem kultu wśród polskich patriotów. Jeszcze w czasie zaborów rocznica śmierci Wiśniowskiego i Kapuścińskiego była dniem w którym w kościołach w mieście organizowano specjalne patriotyczne msze. W czasie zaborów też wzniesiono tu pomnik ku pamięci zamordowanych, a wokół utworzono zapomniany dziś Park Wiśniowskiego.
Przychodziło tu zawsze do zatargów z policją, która starała się rozprószyć zebranych i aresztować przemawiającego ale natrafiała na niebywały opór i przychodziło do bójek. To właśnie zachęcało młodzież do tem liczniejszego jawienia się w następnym roku – opisywał demonstracje patriotyczne Pamiętnik tajnych organizacy niepodległościowych na terenie byłej Galicji w latach 1880-1887
Staraniem mieszczaństwa wzniesiono na tem miejscu w r. 1895 obelisk z odpowiednim napisem, a dookoła niego założono zadrzewioną plantację – czytamy w publikacji Lwów: przewodnik dla zwiedzających miasto z 1936 roku
Odsłonięcie pomnika na Górze Stracenia
Zaledwie ukończono oświetlanie krzyża i pomnika, z tysiąca piersi rozległa się pieśń “Boże coś Polskę” i “Z Dymem Pożarów” oraz “Boże Ojcze twoje dzieci” i odczytano dwa telegramy z Kołomyi od członków Gwiazda: “Sercem i duszą z wami w oddaniu czci Teofilowi Wiśniowskiemu” i od młodzieży kołomyjskiej: “Młodzież Kołomyi łączy się z wami w oddaniu czci Teofilowi Wiśniowskimu”. Po odśpiewaniu pieśni: “Jeszcze Polska nie zginęła” ruszyła młodzież i kilkutysięczna publiczność ku miastu, nucąc “Gdy naród do boju” i rozeszła się spokojnie – relacjonowała Gazeta Narodowa z 2 sierpnia 1895 roku
Pomnik projektu słynnego polskiego rzeźbiarza Juliana Markowskiego został odsłonięty w 48. rocznicę stracenia powstańców. Upamiętnienie ma formę obelisku z piaskowca ustawionego na wysokim kamiennym podmurowaniu ze skał z góry Ratyńskiej. Na szczycie znajdował się startujący do lotu orzeł. Na obelisku znajduje się pamiątkowy napis:
Teofilowi Wiśniowskiemu, straconemu na tem miejscu dnia 31 lipca 1847 r. za wolność Ojczyzny, mieszczanie lwowscy 1895
“Opiekę i utrzymanie pomnika oddano patriotycznej polskiej młodzieży rzemieślniczej, która zajmuje się corocznie obchodami pamiętnej wszystkim rocznicy” – donosiła ogólnokrajowa prasa w 1895 roku. W czasach odsłonięcia pomnik na szczycie Góry Stracenia ze wzbijającym się do lotu orłem był bardzo dobrze widoczny z najbliższej okolicy. Kolejną tablicę pamiątkową wmurowano w pomnik w dniu 50. rocznicy stracenia powstańców.
Dziś sama okolica zarośnięta jest już starymi drzewami. Pomnik, odwiedzany przez przyjeżdżających do Lwowa turystów znacznie rzadziej niż bazar znajdujący się nieopodal, nie rzuca się już w oczy.
Jeden z niewielu przedwojennych lwowskich pomników, które przetrwały na swoim miejscu aż po dziś dzień został wyremontowany w 2015 roku ze środków polskiego Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Warto przeczytać również:
Ps. Chcących zgłębić losy obydwu straconych we Lwowie powstańców warto przeczytać krótką publikację Teofil Wiśniowski i Józef Kapuściński Emiliana Ciesielskiego wydanej we Lwowie w 1906 roku dostępnej na przykład w Bibliotece Cyfrowej UMCS. Wydaną w Paryżu publikację Dwa wyroki śmierci w C.K. Sądzie Karzącym Lwowskim wydane przeciwko Teofilowi Wiśniowskiemu i Józefowi Kapuścińskiemu przedrukowane z dodaniem portretu Teofila Wiśniowskiego można przeczytać w Śląskiej Bibliotece Cyfrowej.